किती वर्षे उलटून गेली, या जुन्नरच्या भूमीत जन्मले, मोठी झाले. पण या भूमीवर चालताना कधी जाणवलच नाही की आपण हजारो वर्षांचा इतिहास आपल्या पावलांखालून ओलांडतोय. पण जेव्हा जाणवलं तेव्हा मात्र उर अभिमानानं भरून आला. इतिहास आपल्याला काय शिकवतो तर पुन्हा नव्याने जगायला शिकवतो. जुन्नरचा इतिहास जाणून घेताना अगदी हीच जाणीव झाली.
माझं जुन्नर
इतका श्रीमंत इतिहास असणारी ही भूमी! छत्रपती शिवरायांचं पहिलं रडणं ज्या भूमीने कान देऊन ऐकलं, शिवजन्माचं पहिलं आनंदगीत ज्या भूमीने गायलं ती ही भूमी…एकेकाळी महाराष्ट्र राज्याची राजधानी असणारी ही भूमी! संत ज्ञानेश्वरांनी रेड्याला आळे गावात समाधी दिली. पंढरपूर, आळंदीची वारी चुकली की वारकरी संप्रदाय हमखास भेट देतो ती ही आळे येथील रेड्याची समाधी! जगद्गुरू संत तुकारामांचे गुरु म्हणजेच ओतूरातले बाबाजी चैतन्य यांची ही भूमी!
सह्याद्रीच्या कुशीत वसलेला माझा जुन्नर तालुका. निसर्गाने या तालुक्याला भरभरून दिलेलं आहे. पर्यटकांसाठीही हे अतिशय आवडीचं ठिकाण. जुन्नर तालुका म्हणजे पर्यटन तालुका. म्हणजे सगळ्याच बाजूंनी विचार केला तर हा तालुका अतिशय श्रीमंत.
नाणेघाट: जागतिक व्यापाराचा एक प्राचीन मार्ग
(छायाचित्र :प्रवीण जेडगुले)
पावसाळा आला की पर्यटकांसाठी हे आवडीचं ठिकाण आणि त्यातही खास आकर्षण म्हणजे नाणेघाट. अगदी लांबून पर्यटक या ठिकाणाला भेट द्यायला येतात. पण या नाणेघाटाला अतिशय समृद्ध इतिहास आहे. आपले पूर्वज किती शूर असावेत हे या नाणेघाटाचा इतिहास जाणून घेतल्यावर कळतं. सातवाहन राजे म्हणजे महाराष्ट्रचे पहिले ज्ञात राजे. आज जसं मुंबईचं स्थान या महाराष्ट्रासाठी आहे तेच स्थान त्याकाळी जुन्नर शहराचं होतं. सातवाहन राज्यांची आर्थिक राजधानी म्हणजे जुन्नर!! त्याकाळी अगदी परदेशातले व्यापार हे या जुन्नर शहरातून चालायचे. परदेशातून आलेला माल हा कल्याण, सोपारा अश्या बंदरांवर आणला जाई. मग तिथून सोपा आणि किफायतशीर मार्ग कोणता तर तो नाणेघाट! सातवाहन राजांनी ज्या मार्गाने महाराष्ट्राचाच नव्हे तर भारताचा व्यापार वाढवला असा हा नाणेघाट. हे सातवाहन साम्राज्य मोठं करण्यासाठी ज्या राणीचा महत्वाचा हात ती म्हणजे नागनिका राणी. पतीच्या निधनानंतर हे बलाढ्य साम्राज्य सांभाळणारी, व्यापाराला चालना देणारी भारताच्या इतिहासातली एक वीरांगना म्हणजे राणी नागनिका! अशी ही जुन्नर तालुक्याच्या इतिहासाची सुरुवात होते.
जुन्नर- संतांची भूमी
पुढे संत ज्ञानेश्वर महाराजांनी आळे या गावात रेड्याला दिलेली समाधी असेल किंवा बाबाजी चैतन्य यांची ओतूरातली समाधी असेल. अश्या संतांच्या पदस्पर्शाने पावन झालेली ही भूमी. अष्टविनायकांपैकी दोन गणपती म्हणजेच ओझर आणि लेण्याद्री हे जुन्नरमध्ये आहेत.
शिवनेरी- छत्रपती शिवरायांचे जन्मस्थान
सगळ्यात अभिमानाची बाब जी ह्या जुन्नर शहराने अनुभवली ती म्हणजे हिंदवी स्वराज्याचे संस्थापक छत्रपती शिवाजी महाराज यांचा जन्म. शिवनेरी किल्ला म्हणजे शिवरायांचं जन्मस्थान. ह्या शिवनेरी गडाने प्रचंड मोठा इतिहास ऐकलाय. उन्हातान्हात रापलेल्या त्या शिवनेरीच्या शिळा इतिहासाच्या साक्षीदार आहेत. पण गडावर जाऊन त्या शिळांकडून इतिहास जाणून घेणं खूप महत्वाचं वाटतं. शिवनेरी म्हणजे कितीतरी लेण्या असलेला गड! लेण्यांचाच उल्लेख आला तर आजमितीला 350 हून अधिक लेण्या ह्या जुन्नर तालुक्यात आहेत. शिवनेरीबरोबर चावंड, हडसर, नारायणगड असे भक्कम किल्ले इथे आहेत.
कुकडी, मांडवी, पुष्पावती, मीना ह्या नद्याही जुन्नरच्या इतिहासाचा प्रचंड मोठा साठाच आहेत. कितीतरी नाणी, पुरातन वस्तु या नद्यांच्या पोटातून बाहेर पडलेल्या आहेत. ही बाब आजही कितीतरी इतिहासकारांना जुन्नरकडे आकर्षित करते. जुन्नर तालुक्यात येडगाव, माणिकडोह, चिल्हेवाडी, वडज, पिंपळगाव जोगा अशी 5 धरणे आहेत. अतिशय समृद्ध असा हा जुन्नर तालुका.
जुन्नर दर्शन
आजच्या घडीला शिक्षण क्षेत्रातही जुन्नर तालुका खूप प्रगती करत आहे. अनेकदा आपण विज्ञानाच्या पुस्तकात GMRT ( जायंट मीटरवेव रेडिओ टेलेस्कोप) बद्दल वाचतो. अगदी आंतरराष्ट्रीय स्तरावर ख्याती असलेला हा प्रकल्प जुन्नर तालुक्यातल्या खोडद गावात आहेत. ही जागा म्हणजे निरभ्र आकाश असणारी आणि संशोधन करताना कमी अडथळे इथे येतात. आजही 50% हून अधिक संशोधन हे परदेशातले म्हणजे अगदी ‘NASA’ सारख्या आंतरराष्ट्रीय संस्थांमधले संशोधक इथे येऊन संशोधन करतात.
ही शेतकर्‍यांचीही भूमी आहे. गडकिल्ल्यांच्या सावलीत श्रम करून जगणारे शेतकरी इथे आहेत. संस्कृती जपणारे सण-उत्सव आहेत. जुन्नर म्हणजे श्रीमंत शब्दांनी भरलेलं एक पुस्तकच आहे. ते उघडून हातात घेऊन वाचणं खूप महत्वाचं आहे. त्याशिवाय त्यातल्या शब्दांची ताकद कळणार नाही. म्हणून ‘जुन्नर दर्शन’ या पॉडकास्ट च्या माध्यमातून ह्या सर्व गोष्टी पुढे आणण्याचा एक प्रयत्न करते आहे.
🔗 YouTube: जुन्नर दर्शन
📸 Instagram: @junnar_darshan_podcast
📘 Facebook: Junnar Darshan